Pierwszy budżet obywatelski w Polsce, na poziomie miasta, wprowadzony został w Sopocie. 6 maja 2011 r. przyjęta została rezolucja rady miasta Sopotu w tej sprawie i dała ona początek przygotowaniom do ustalenia zasad pierwszej edycji budżetu obywatelskiego. Przykład Sopotu stał się inspiracją dla innych miast i obecnie budżet obywatelski funkcjonuje już w około 180 miastach w Polsce.
- Jeszcze pięć lat temu była to w Polsce niemal zupełna nowość – mówi dr Marcin Gerwin z Sopockiej Inicjatywy Rozwojowej, która wyszła z propozycją wprowadzenia budżetu obywatelskiego w Sopocie. – Były obawy, czy się u nas przyjmie i czy mieszkańcy i mieszkanki będą w ogóle zainteresowani samodzielnym ustalaniem wydatków z budżetu miasta. Jednak już pierwsza edycja okazała się sukcesem.
- Dzięki budżetowi obywatelskiemu udało się przypomnieć mieszkańcom i mieszkankom miast, że mogą oczekiwać, aby pieniądze z budżetów lokalnych były wydawane zgodnie z ich, mieszkańców i mieszkanek, realnymi potrzebami – mówi dr Maja Grabkowska z Sopockiej Inicjatywy Rozwojowej.
Jednak pomimo kilku lat doświadczeń z budżetem obywatelskim w Sopocie, jak również w wielu innych miastach w Polsce, jego pełen potencjał wciąż nie jest wykorzystywany.
– Budżet obywatelski powinien mieć integracyjny wymiar, a więc przyczyniać się do budowania i zacieśniania relacji w ramach wspólnot lokalnych – wskazuje Maja Grabkowska. - Do poprawienia jest także podejście do ustalania zasad budżetu obywatelskiego. Powinny one jak najlepiej służyć mieszkańcom i mieszkankom, zamiast być wygodne dla urzędników.
Na potrzebę usprawnienia budżetów obywatelskich w Polsce zwraca uwagę również Marcin Gerwin: - Naszym celem była nie tylko aktywizacja mieszkańców i mieszkanek – mówi. - Zależało nam również na tym, aby dzięki budżetowi obywatelskiemu wspierać zrównoważony rozwój. A tego nie da się zrobić bez debaty o priorytetach rozwoju miasta, o tym, jaki powinien być kierunek rozwoju. Sposób organizowania budżetu obywatelskiego wymaga więc sporych zmian, a najważniejszą z nich jest odejście od wybierania projektów w ramach głosowania powszechnego, a zamiast tego organizowanie paneli obywatelskich.
Panel obywatelski to losowo wyłoniona grupa mieszkańców i mieszkanek, z uwzględnieniem kryteriów demograficznych, takich jak wiek, płeć czy dzielnica. Panel jest jak „miasto w pigułce”. Dzięki zmniejszeniu skali można przeprowadzić rzetelną debatę, wysłuchać opinie ekspertów, jak również pomysłodawców projektów, dzięki czemu nie trzeba prowadzić kampanii promujących poszczególne projekty, z czym często wiążą się nierówne szanse i co jest czasochłonne. Panel obywatelski pozwala na bardziej przemyślany wybór projektów, jak również wyrównuje szanse pomysłodawców. Przede wszystkim jednak stwarza okazję do namysłu nad kierunkiem rozwoju miasta.